TESTLER

FİZİKOKİMYASAL VE SPEKTROMETRİK TESTLER

KİNEMATİK VİSKOZİTE

Sıvıların akmaya karşı gösterdiği direnç. Bu direnç ne kadar yüksek olursa, sıvılar o kadar zor akacaktır. Bir yağın en önemli fiziksel özelliği viskozitedir. Endüstriyel ve otomotiv motor kısımlarında yağlar viskozitelerine göre sınıflandırılır. Endüstriyel kısımda viskozite 40 ’de ölçülüp, cSt cinsinde sahip oldukları değerlere göre , ISO VG 46, 68, vs.... olarak sınıflandırılırlar. Otomotiv motor yağlarının viskoziteleri ise 100 C’de ölçülüp SAE standartlarına göre, SAE 15W-40 gibi, sınıflandırılır. Kullanılmış yağ analizinde yapılan viskozite testleri de bu farkı gözetir ve yağın cinsine göre viskozitenin ölçüleceği sıcaklığı belirler.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
YÜKSEK VİSKOZİTE
• Kurum/Katı maddeler • Tamamlanmamış yanma • Hava/Yakıt karışımı • Oksidasyon • Contalarda sızıntı • Yağ değişim aralığının uzaması • Yüksek çalışma sıcaklığı • Yanlış viskozitede yağ kulla	• Aşırı ısınma • Çalışma maliyetinde artış • Kısıtlı yağ akış hızı • Aşınma elementlerinde artış • Yağ filtresinin tıkanması • Zararlı tortu ve çamur oluşumu
DÜŞÜK VİSKOZİTE
• Katık yırtılması • Yakıt seyrelmesi • Yanlış viskozitede yağ kullanımı	• Aşırı ısınma • Yetersiz yağlama • Metal metale temas • Çalışma maliyetinde artış • Aşınmalarda artış
ÖNERİLER
• Enjektör ayarlarının kontrolü • Yakıt pompası ayarlarının kontrolü • Sürücü ve çalışma tekniklerinin incelenmesi • Turboşarj performansının incelenmesi • Yakıt kalitesinin incelenmesi

ÇÖZÜNMEYEN MADDE(KURUM)

Toplam çözünmeyenler’ olarak tanımlanır, aşınma elementleri,yağ bozulma ürünleri (oksidasyon ürünlerinden kaynaklanan), karbon çökeltileri(depozitleri) içerir.Yanma reaksiyonunun sonucu oluşan karbonlaşmış katı atık maddelerdir. Özellikle dizel motorlarda kurum, yanma verimliliğinin belirlenmesi için önemli bir ölçüdür. Yüksek seviyelerde kurum, birçok problem meydana getirebilir ve böyle durumlarda düzeltici faaliyette bulunulmalıdır.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Yanlış yakıt / hava oranı • Yanlış yakıt enjektör ayarları • Kötü yakıt kalitesi • Tam olmayan yanma • Yetersiz hava girişi • Düşük sıkıştırma oranları • Aşınmış motor parçaları	• Düşük motor performansı • Düşük yakıt verimi • Zararlı birikinti / atıklar • Hızlanan aşınma • Kısalan yağ ömrü; yetersiz yağlama • Tıkanan filtreler ve yağ kanalları • Cila oluşumu
ÖNERİLER
• Enjektör ayarlarının kontrolü • Yakıt pompası ayarlarının kontrolü • Sürücü ve çalışma tekniklerinin incelenmesi • Turboşarj performansının incelenmesi • Yakıt kalitesinin incelenmesi

YAKIT SEYRELMESİ

Yağa karışan yanmamış yakıtın ölçülmesidir. Fazla miktarda yakıt kartere inip, yağ ile karıştığında, yağın oluşturduğu film tabakası incelir. Viskozite azalır ve yağ gerekli korumayı sağlayamayacak duruma gelir. Bu durum motorda büyük hasarlara yol açabilir bu yüzden acil önlem alınması gereklidir.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Yanlış yakıt / hava oranı • Uzun rölantide çalışma • Dur – Kalk trafik • Hasarlı enjektörler • Kaçıran yakıt pompası ve hatları • Tam olmayan yanma • Yanlış yanma zamanlaması • Düşük yakıt kalitesi	• Metal – Metal teması • Yetersiz yağlama • Hızlanan aşınma • Düşük katık performansı • Alev alma riski • Düşük motor performansı • Kısalan ekipman
ÖNERİLER
• Yakıt pompası ve hatları kontrol edilmeli • Sürücü ve çalışma teknikleri kontrol edilmeli • Yanma zamanlaması kontrol edilmeli • Yağ ve filtreler değişmeli • Ekipmanın uygulamaya uygunluğu kontrol edilmeli

SU/ANTİFRİZ KARIŞMASI

Yanma reaksiyonu sonucu oluşan su, sistem soğuyunca yoğuşarak kartere girebilir. Ama sistem tekrar normal çalışma sıcaklığına ulaştığında suyun buharlaşması gerekir. Bazı durumlarda; sistem düşük sıcaklıkta çalışıyorsa veya çok büyük bir kartere sahipse, su sistemde kalıp zarar vermeye başlar. Ayrıca soğutma sisteminin sızdırmazlık parçalarındaki sıkıntılar motor yağının içine antifreeze-su karışımının karışmasına sebep olabilir.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Düşük çalışma sıcaklığı • Hatalı contalar • Soğutma sıvısı karışması • Hatalı depolama • Kavitasyon (gömlekte delikler)	• Motor arızası • Yüksek viskozite • Yetersiz Yağlama • Korozyon • Yüksek motor sıcaklığı • Asit oluşumu • Zararlı birikinti oluşumu • Güç Kaybı • Düşük katık
ÖNERİLER
• Doğru çalışma sıcaklığının, termostat ayarlarının kontrolü • Yağ ve filtre değişimi • Yeni yağın ve depolama şartlarının kontrolü • Sızdırmazlık elemanlarının kontrolü • Aracın ara ara kullanılmaması

TOPLAM BAZ NUMARASI (TBN)

Yakıttaki kükürtün yanma reaksiyonu sonucu oluşturduğu sülfürik asitin metal yüzeyler üzerindeki aşındırıcı etkisine karşı koymak için motor yağlarına alkaline (baz) katık maddeleri eklenir. Bir motor yağının ihtiva ettiği baz katığı miktarı TBN değeri olarak adlandırılır. Birimi mgKOH/g'dır. Yağ motoru asite karşı korur; oluşan sülfürik asiti nötralize eder, ama bu esnada baz katığı tükenir.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Uzun yağ değişim aralığı • Yüksek kükürt içeren yakıt • Aşırı ısınma • Uygun olmayan yağ kullanımı	• Korozyon • Katık tükenmesi • Kısa yağ ömrü • Yüksek asit seviyesi
ÖNERİLER
• Düşük kükürt içeren yakıt kullanılması • Tavsiye edilen yağ değişim aralığını uygulamak • Üstün kaliteli (tavsiye edilen) yağı kullanmak • Ağır şartlar altında çalışılıyorsa kısa yağ değişim aralığı uygulamak • Yağ ve filtreler değiştirilmeli

TOPLAM ASİT NUMARASI (TAN)

Toplam Asit Numarası madeni yağdaki asiditenin tamamını veya bir kısmını nötralize etmek için gerekli olan KOH mg miktarının ölçüsünü belirtir. Birimi mgKOH/g'dır.Toplam asit numarasının artışı oksidasyon ve nitrasyon artışı ya da asidik bir ürün kirliliğine bağlı olabilir.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Uzun yağ değişim aralığı • Aşırı ısınma • Uygun olmayan yağ kullanımı • Aşırı ısınma • Aşırı havalandırma • Yakıtta yüksek kükürt (sulfur) oranı	• Korozyon • Katık tükenmesi • Kısa yağ ömrü • Oksidasyon artışı • Yağın bozunması • Katkı maddesinin tükenmesi
ÖNERİLER
• Tavsiye edilen yağ değişim aralığını uygulamak • Üstün kaliteli (tavsiye edilen) yağı kullanmak • Ağır şartlar altında çalışılıyorsa kısa yağ değişim aralığı uygulamak • Yağ ve filtreler değiştirilmeli • Çalışma sıcaklığının kontrol edilmesi • Aşırı ısınmanın kontrol edilmesi • Yağın değiştirilmesi • Yakıt kalitesinin kontrol edilmesi

ELEMENT ANALİZİ

Ekipman çalıştıkça, içinde akan yağ mikroskopik miktarlarda da olsa aşınma metalleri depolayacaktır. Normal şartlarda aşınma az miktarda olmalı ve zamanla çok yavaş olarak artmalıdır. Düzenli numune alınması , tüm ekipmanların aşınma metali sonuçlarının değerlendirilmesi için bir baz oluşturur. Bu sayede normal olmayan aşınmalar anlaşılmış ve dolayısı ile kapsamlı tamirat gerektirecek hatalar önceden teşhis edilmiş olur.
Element testlerinde aşınma metalleri ile birlikte, katık elementi ve kirletici miktarları da belirlenir. Katık elementi sonuçlarından, yağların kimliği ve doğru yağın kullanılıp kullanılmadığı ortaya çıkar. Kirletici miktarının belirlenmesi ise, hava filtresi bakımının düzgün yapılmaması gibi spesifik sorunların altını çizer.

Katık Elementleri : Ca,Mg,P,Zn,Mo,B
Kirletici Elementler : Si,Na
Aşınma Elementleri : Fe,Cu,Cr,Al,Pb,Ni,Ag ve Sn

Demir(Fe)
Motor	Silindir, silindir gömleği, motor bloğu, krank mili, kam mili ve yataklar
Şanzıman	Dişliler, dişli kutusu, yataklar, pompalar, diskler ve fren bandı
Diferansiyel - Cer	Dişliler, dişli kutusu, yataklar ve PTO mili
Hidrolik Sistem	Pompa/motor, kanatçık, dişliler, pistonlar, kollar, gövde
Bakır (Cu)
Motor	Burçlar, yataklar, yağ soğutucu, itme pulu, yağ pompası
Şanzıman	Kavrama, diskler, burçlar, itme pulu, yağ soğutucu
Diferansiyel - Cer	Burçlar, itme pulu, yağ pompası
Hidrolik Sistem	Pompa pistonu, silindir kılavuzu, burçlar, yağ soğutucu, itme plakası, hidrolik direksiyon sistemleri
Aluminyum (Al)
Motor	Pistonlar, yataklar, motor bloğu (bazı), burçlar, muhafaza, yağ pompası, kam mili yatakları / burçları
Şanzıman	Pompalar, kavramalar, itme pulu, burçlar
Diferansiyel - Cer	Pompa burçları, itme pulları, yağ pompaları
Hidrolik Sistem	Pompa / motor gövdesi, silindir sistemi
Krom (Cr)
Motor	Segmanlar, konik / rulman yatağı (bazı), silindir gömleği, egzost valfi
Şanzıman	Konik / rulman yatağı (bazı)
Diferansiyel - Cer	Konik / rulman yatağı (bazı)
Hidrolik Sistem	Kollar, subap makarası, konik / rulman yatağı (bazı)
Kurşun (Pb)
Motor	Yataklar, kurşunlu benzin kullanımı
Şanzıman	Yağ katkıları (bazı)
Diferansiyel - Cer	Yağ katkıları (bazı)
Silisyum (Si)
Motor	Havadan gelen toz
Şanzıman	Disk kaplaması
Diferansiyel - Cer	Havadan gelen toz
Sodyum (Na)
Motor	Antifreeze, yol tuzu, havadan gelen toz, yağ katkıları (bazı)
Şanzıman	Antifreeze, yol tuzu, havadan gelen toz, yağ katkıları (bazı)
Diferansiyel - Cer	Havadan gelen toz
Hidrolik Sistem	Antifreeze, havadan gelen toz, yağ katkıları (bazı)
Nikel (Ni)
Motor	Yataklar (bazı), valfler, valf kılavuzları, miller (bazı)
Şanzıman	Yataklar (bazı), valfler, valf kılavuzları, miller (bazı)
Diferansiyel - Cer	Yataklar (bazı), valfler, valf kılavuzları, miller (bazı)
Molibden (Mo)
Motor	Yatak ve segmanlarda kaplama veya yüzey sertleştirici (bazı), yağ katkıları (bazı)
Şanzıman	Yağ katkıları (bazı)
Diferansiyel - Cer	Yağ katkıları (bazı)
Kalay (Sn)
Motor	Piston ve yataklar (overlay), burçlar
Şanzıman	Koruyucu plaka / yüzey
Diferansiyel - Cer	Koruyucu plaka / yüzey
Hidrolik Sistem	Koruyucu plaka / yüzey
Bor (B)
Motor	Soğutma sıvısı sızıntısı, yağ katkıları (bazı)
Şanzıman	Soğutma sıvısı sızıntısı, yağ katkıları (bazı)
Diferansiyel - Cer	Yağ katkıları (bazı)
Hidrolik Sistem	Yağ katkıları (bazı)

Önemli !! : Yukarıdaki tablolar genel bilgiler içerir. Analiz sonuçlarına göre ekipmanınızın bakımını ayarlarken üretici firmaya danışmanız tavsiye edilir.

Faklı aşınma metallerinin neden ve etkilerini değerlendirirken, farklı dinamikleri gözönüne almak gerekebilir. Bazı pratik kurallar aşağıdaki gibidir:

• Kir, silisyum, girişi aşınmaya sebep olabilir. Analiz sonucunda hem kir hem de aşınma metali miktarları yüksek ise, kir girişini engellemek diğer aşınmayı da azaltabilir.
• Bakır, kurşun ve kalay aşınması yataklarda aşınma olduğunu belirtebilir.
• Demir, aluminyum ve krom aşınması silindirlerde aşınma olduğunu belirtebilir.
• Yüksek sodyum ve bor miktarı, soğutma sıvısı sızıntısını belirtebilir ve viskozitedeki değişiklikleri açıklar.
• Düşük viskozite ile birlikte yüksek aşınma metali miktarları muhtemel bir yakıt seyrelme problemini belirtebilir.
• Yüksek aşınma metalleri, yüksek viskozite, fazla miktarda kurum veya su / antifreeze karışması sonucu meydana gelebilir.
• Düşük aşınma metalleri fakat yüksek silisyum, yanlış alınan veya alındıktan sonra toza maruz kalmış bir numuneyi gösterebilir.
• Silindirlerdeki yüksek miktarda aşınma, yüksek kurum veya yakıt seyrelmesine neden olabilir.
• Aşınma metalleri değerlendirilirken, tek numuneye bakılmamalı, aynı aracın daha önceki analiz sonuçlarıyla hatta mümkünse benzer araçların sonuçlarıyla da kıyaslanmalıdır.

OKSİDASYON

Oksijenin madeni yağ ile yüksek sıcaklıkta birleşerek başka bir madde ( mesela lak ) oluşturması. Bu prosesin sonucunda , oksidasyon ürünleri oluşur ve genellikle de ısı koşulları altında gerçekleşir .Yağın rengi açık kahverenginin siyaha doğru gittikçe bu onun çözünebilen/çözünmeyen oksidasyon ürünleri ile doyum halini gösterir.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Uzun yağ değişim aralığı • Aşırı ısınma • Hatalı yağ türü / inhibitör mahiyetindeki katkılar • Yanma yan-ürünleri / havalandırma	• Aşınmayı arttırır • Motor performansını düşürür • Ekipmanın ömrünü kısaltır • Yağın asitliğini artırır • Yağın viskozitesini artırır • Metal parçalarda korozyona sebep olur • Yağın akışını engeller • Cila tortuları • Yağ filtresinin tıkanması • Çalışma maliyetinin artması
ÖNERİLER
• Üstün kaliteli (tavsiye edilen) yağı kullanmak • Kısa yağ değişim aralığı uygulamak • Yağ ve fitre değiştirilmeli • Çalışma sıcaklığının kontrol edilmesi • Yakıt kalitesinin kontrol edilmesi • Yağın oksidasyon engelleyici bir katkı maddesi ile beraber kullanılması • Parçaların tasarımının ve kullanım şartlarının değerlendirilmesi

NİTRASYON

Yanma prosesi sonucunda oluşan nitrojen oksitlerin reaksiyonu ile yağın bozulması( vizkozite artışı ve tortu oluşumu) dır.

SEBEPLERİ	ETKİLERİ
• Düşük sıcaklıkta çalışma • Ateşleme zamanının hatalı olması • Motorun verimsiz çalışması • Kusurlu karter havalandırması • Motorun ağır şartlarda çalışması (yüklenilmesi)	• Yetersiz yağlamaya sebep olur • Yağın kalınlaşmasında hızlanma • Asidik ürünler oluşur • Silindir ve valflerde aşınmayı artırır • Yağın asitliğini artırır • Filtre ömrünü kısaltır • Sübap ve pistonlarda tortu oluşur
ÖNERİLER
• Eğer sıcaklık 80˚C’ nin altında ise karterdeki yağın çalışma sıcaklığını arttırmak • Karterdeki havalandırma ve valflerin kontrol edilmesi • Uygun hava ve yakıt oranı sağlamak • Çalışma sıcaklığının kontrol edilmesi • Silindirlerde kaçak kontrolünün yapılması • Sıkıştırma testi uygulanması

PARTİKÜL KİRLİLİĞİ

Yağ kirliliği , özellikle iş makinalarında çok önemli bir parametre olan ve hem yağın ömrünü hem de iş makinasının ömrünü ve arıza sıklığını tanımlayan bir unsurdur. İş makinalarında kullanılan hidrolik ve dişli yağlarının kalitesini etkileyen en önemli unsur, partikül kirliliğidir.
Partikül kirliği genellikle hidrolik, türbin ve şanzıman sistemlerinde izlenir. Bu kirlilik, kullanılmamış yağın içerdiği 100 ml hacimdeki partikül sayısı olarak tanımlanabilir. Partiküllerin sayısı kadar boyutu da kirliliğin tipini belirleyen önemli etkendir. Partikül boyutları 1-100 µm arasında olabilir. Kirlilik partikülleri ISO 4406 ve NAS 1638 standartları ile ifade edilir. NAS 1638 standardı kirlilik seviyesini 1ila12 arasında rakamlarla ifade ederken, ISO 4406 1 ila 30 arasında rakamlarla ifade eder.

Partikül kirliliği yağlarda istenmeyen bir unsurdur ve aşağıdaki zararları dokunur:

a. Yağın ömrünü oksitlenme ve viskozite değişmesi sonucu yağın ömrünü azaltır,
b. Yağı kullanan makinanın elemanlarının ömrünü, dolayısıyla, makinanın ömrünü azaltır,
c. Arızalara neden olarak istenmeyen duruşlar yapılmasına neden olur,
d. Meydana gelen kaçaklar sonunda sızıntılara neden olur.